Chào các bác,
Cách đây không lâu, khi còn tập di chuyển chân, em có thấy mối quan hệ kỹ thuật di chuyển chân trong bóng bàn và bộ chân trong taekwondo. Em đã mạnh dạn viết bài: “Kỹ thuật đánh hông để di chuyển bước chân”, đăng lại ở đây:
http://bongban.org/forum/showthread.php/160-Kỹ-thuật-đánh-hông-để-di-chuyển-bước-chân
Mấy tháng này tập giật, sau quá trình “ngâm cứu” và trải nghiệm, em lại thấy mối quan hệ giữa cú giật và cách phát đòn của võ thuật Trung hoa. Em lại mạnh dạn chia sẻ. Thực ra thì em vẫn chưa phát lực nhuần nhuyễn được như mong muốn, tuy nhiên chắc phải nắm vững “khẩu quyết” rồi mới luyện tốt được. Em mạnh dạn chia sẻ “khẩu quyết” của mình, các bác xem em “suy diễn” như thế này có đúng không nhé.
Chú ý là đây mới nói đến cách phát lực làm sao để có tốc độ vung vợt cao nhất mà vẫn điều khiển được trong tâm, chưa nói đến các khía cạnh khác của cú giật như ma sát, góc vợt, quỹ đạo bóng, góc vung vợt…
Từ cái roi, cơ học truyền sóng đến phát kình trong võ thuật Trung hoa và cú giật uy lực kiểu quất roi
1. Roi: Roi là công cụ đánh gia súc và đánh phạt người. Thân roi mềm, phần ở gần tay cần thì to, thân nhỏ dần cho đến đầu roi. Khi quất roi, dù tay chỉ chuyển động không nhanh lắm, nhưng sóng lực phát ra làm đầu roi quất rất nhanh. Đặc biệt với roi chăn bò. Với một cú quất đúng kỹ thuật, tốc độ đầu roi có thể vượt qua tốc độ âm thanh tạo ra tiếng chát chúa đặc trưng cho hiện tượng vật lý gọi là tiếng nổ siêu thanh (sonic boom).
Vật lý: Lực từ tay người đánh truyền theo thân roi ra đầu roi tuân theo quy luật của cơ học truyền sóng.
Với trường hợp roi chăn bò, động lượng (xung lượng) ở tay cầm là Q = m.v, trong đó m là khối lượng, v là vận tốc. Nếu động lượng được truyền không mất mát từ thân roi đến đầu roi, có thể thấy tốc độ v tỷ lệ nghịch với khối lượng m. Đầu roi càng nhỏ so với thân roi thì tốc độ càng cao.
[video=youtube;ZDFu3GbG0X0]
Chú ý chuyển động tăng tốc đột ngột đầu roi ở 0:50
2. Cơ học truyền sóng: Với sóng truyền thì phần tử vật chất chỉ dao động, vật chất không di chuyển, chỉ có năng lượng cơ học được truyền đi.
Điều đáng chú ý ở đây là phần tử vật chất không di chuyển như trong cơ học chất điểm: v= v1 + v2 …, nên rất khó qua sát. Ví dụ điển hình là sóng thần. Dao động do động đất sinh ra ở vùng biển sâu chỉ có biên độ khỏang vài cm, nên khó quan sát được. Tuy nhiên khi truyền vào vùng biển nông thì sinh ra sóng đến vài chục mét với sức công phá khủng khiếp, lúc thấy được sóng thần thì đã quá muộn.
3. Phát kình trong võ thuật Trung hoa
Lược trích từ Wikipedia: Thông Bối quyền
“Vấn đề phát kình là vấn đề trọng yếu nhất trong các bộ môn quyền thuật Trung Hoa. Đây cũng chính là vấn đề thống nhất trong các phái võ Trung Hoa.
Về quan điểm kình, đã có nhiều người nghiên cứu cho rằng đây là sự ly kỳ hóa và làm cho thần bí của các võ sư về lực nghĩa là sức mạnh [2].
Thật ra kình và lực khác nhau. Kình do nội khí hóa thành chuyển ra gân, gân chứ không phải cơ bắp xác thịt. Lực do cơ bắp xác thịt và xương tạo ra khi nâng vật nặng. Kình đòi hỏi buông lỏng khớp và các cơ bắp, gân xương. Lực làm căng cứng cơ bắp (nghĩa là gồng).”
Ly kỳ thật nếu không được giải thích bằng vật lý rõ ràng. Nhât là khi phát kình, lực truyền từ lưng ra tay theo cơ học truyền sóng nên rất khó quan sát như đã nêu ra ở mục 2.
Để thử trải nghiệm cho cách phát lực theo kiểu cơ học chất điểm (cộng tốc độ) và cơ học truyền sóng ta có thể lấy ví dụ như sau:
- Dùng cây sắt cứng đánh vào tường: lực và tốc độ của tay đánh truyền thẳng vào gậy. Thân gậy luôn thẳng.
- Dùng roi mềm đánh vào tường: lực truyền từ cổ tay theo thân roi đến đầu ngọn roi, than roi cong lại khi truyền lực.
Cách phát kình trong võ thuật Trung hoa khác với đấm box phương Tây có thể thấy như sau:
- Trong một cú đấm bỗ, lực và tốc độ phát ra đầu nắm đấm là lực cộng của chân, lắc hông, lắc vai, cánh tay. Tóm lại tòan cơ thể cộng dồn lại vào một điểm tạo ra cú đấm sấm sét.
- Đòn tay của võ Trung hoa: lắc hông, lực truyền sóng qua cơ thể vay tay thả lỏng, quất vào đối thủ.
Mỗi kiểu đánh có một ưu điểm và nhược điểm khác nhau khi lâm trận, nhưng có hai điểm khác biệnt rõ ràng
- Thân pháp: box khi đánh thì dồn trọng tâm vào cú đánh, nên trọng tâm dịch chuyển. Võ Trung hoa khi đánh, năng lượng phát từ thân ra tay, nên khi ra đòn thì bàn tay chuyển động nhanh, nhưng thân thì đã đứng yên do năng lượng đã phát đi hết. Nhờ đó đó võ sĩ Trung hoa điều khiển trọng tâm tốt hơn, kết hợp các đòn bằng chân và tay tiếp theo dễ dàng. (Quan trọng cho bóng bàn)
- Chấn thương khớp: cú đấm box là va chạm trực diện, đấm càng mạnh thì phản lực càng lớn, do đó chấn thương sau này đến khớp và sụn. Tương tự như cầm gậy sắt mà phang vào tường thì thấy chùn tay. Phát kình như dùng roi đánh, kình phát qua gân nên không ảnh hưởng đến khớp và sụn. (Quan trọng cho bóng bàn)
Có thể nói võ thuật Trung hoa dùng tay chân như là dùng roi, thiên về “quất roi” hơn là “phang gậy”. Việc lắc hông, thả lỏng cánh tay phát lực, quất roi còn được áp dụng cho cả các lọai vũ khí như côn, kiếm, giáo… Nếu nhìn kỹ các buổi diễn Wushu có thể thấy rõ đặc điểm này. Đầu côn, giáo, kiếm được các võ sĩ wushu lắc như đuôi cá.
[video=youtube;5HRKQvbZz30]
[video=youtube;gI0gylb0Lgk]
4. Phát lực trong cú giật bóng bàn
Việc phát lực kiểu quất roi được ứng dụng nhiều trong các môn thể thao khác như taekwondo, bóng đá, bơi lội, đua thuyền, tennis, bóng chuyền, bóng bàn… Tài liệu chuyên môn tiếng Anh gọi là “whip like stroke” – cú đánh quất roi.
Tóm tắt bản chất vật lý tương tự như quất roi: Khi đánh kiểu này lắc hông và lường, tay thả lỏng để sóng cơ học truyền từ thân qua cổ tay đến vợt. Động lượng là Q=m.v. Thân người thì to và nặng (50 kg), vợt thì nhỏ và nhẹ (0.2 kg). Như vậy nếu động lượng không đổi thì tốc độ vợt sẽ gấp 50:0.2 = 250 lần tốc độ thân.
Khái niệm này cũng được các HLV bóng bàn đề cập nhiều ở các bài viết khác nhau, tuy mỗi người giải thích một cách.
Đây là bài so sánh kiểu giật TQ và kiểu dật châu Âu do chú Út (NTBB) dịch, vanuc đăng lại
http://www.bongban.org/forum/showthread.php/8764-2007-49th-WTTC-videos?p=3997&viewfull=1
Trích đoạn:
"Whip" arm: Both the Chinese and European styles "whip" the arm through the stroke. Due to the full arm extension in the Chinese stroke, this can give the illusion of having a "stiff" arm through the stroke; however, both styles require a degree of relaxation in the arm in order to achieve the proper "whipping" effect and maximum velocity. That is, the arm should never be "stiff", as muscle tension will slow the swing, interrupt proper contact timing, and decrease reaction time. The European style whips primarily the forearm and the Chinese style whips the whole arm.
Bản dịch của chú Út (NTBB)
“Quất” cánh tay: Cả kiểu giật Trung quốc và Châu Âu đều “quất” cánh tay suốt cú đánh. Do giang rộng cánh tay hoàn toàn trong cú giật kiểu Trung Quốc, điều này có thể gây cảm giác rằng cánh tay “cứng” suốt cú đánh; tuy nhiên, cả 2 kiểu đều đòi hỏi một độ thả lỏng cánh tay nhằm đạt được hiệu ứng “quất roi” một cách thích hợp và đạt vận tốc cao nhất. Điều đó có nghĩa là, cánh tay không bao giờ được “cứng”, bởi vì sự căng cứng cơ bắp sẽ làm chậm sự xoay trở, làm ngắt quãng thời gian tiếp xúc, và làm giảm nhỏ thời gian phục hồi. Kiểu giật châu Âu chủ yếu vụt cánh tay ngoài (cẳng tay – ND) và kiểu Trung Quốc thì vụt toàn bộ cánh tay.
Ở đây là bài viết đúc kết của HLV Jerzy GRYCAN về huấn luyện trẻ của TQ sau khóa học trực tiếp với GS WANG Jiazheng tại Học viên TT Bắc kinh, năm 1988.
http://protabletennis.net/content/coaching-young-chinese-style
Trích đoạn:
3. Organize your stroke in a ‘whip-like’ manner:
To achieve the maximum speed of the bat (in a perfect world) you have to use all parts of the body in sequence. Bio-mechanically the human body is a chain and to achieve the maximum speed of swing the stroke has to be ‘whip-like’:
• the bigger link should precede the smaller link (first legs and trunk, then shoulder, arm, forearm, wrist) in a co-ordinated sequence
• the movement should progress from the less agile part (trunk) to the most agile part (wrist)
• the movement should progress from the part ‘closest to the body’ to the part ‘furthest from the body’
Tạm dịch:
3. Phối hợp cú đánh của bạn theo kiểu như là “quất roi”
Để đạt được tốc độ vợt cao nhất (theo nghĩa tuyệt đối) bạn phải sử dụng tất cả các phần của cơ thể theo trình tự. Về mặt sinh – cơ học cơ thể và một sợi xích, để đạt tốc độ vung vợt cao nhất thì cú đánh phải như kiểu “quất roi”
• Kết nối lớn hơn đi trước kết nối bé (trước hết là chân và thân, sau đó vai, cánh tay, cẳng tay, cổ tay) trong trình tự phối hợp
• Chuyển động phát từ phần ít linh hoạt hơn (thân) đến phần linh hoạt hơn (cổ tay)
• Chuyển động phát từ phần “gần thân” hơn đến phần “xa thân” nhất.
Lý thuyết nhiều, chắc mỏi mắt rồi, mời mọi người thưởng thức cú quất roi tuyệt hảo của Wang Tiên sinh
[video=youtube;_ppw7NT9g1w]
Kết luận:
- Bài viết giải thích một cách ngắn gọn bản chất vật lý của việc phát lực theo kiểu truyền sóng và các dấu hiệu chính của việc phát lực này.
- Qua quan sát em thấy mấy tay năng khiếu có cút giật như búa bổ đều giật kiểu này. Mấy tay này có năng khiếu và khả năng qua sát trời cho, nên giật vừa dẻo, vửa mạnh, vừa bay trên không vừa giật.
- Việc phát lực kiểu truyền sóng rất khó quan sát, nên khó học hỏi kể cả khi có người làm mẫu hoặc video quay chậm. Bài viết giúp người đọc nắm cơ bản “khẩu quyết” để có thể tự tập.
